• wszelkie powikłania w czasie ciąży i w okresie okołoporodowym uszkadzające centralny układ nerwowy, niedotlenienia, przykurcze mięśni twarzy i poszczególnych narządów służących do mówienia: języka, warg, żuchwy, krtani, zaburzenia receptorów czuciowych
• rozwój ruchowy dziecka - to, czy potrafi ło samodzielnie trzymać butelkę, raczkować
• posługiwanie się ubogim słownictwem przez osoby, które otaczają dziecko
• silne sytuacje stresowe, życiowe (np. strata bliskiej osoby)
• przewlekłe infekcje, katary, alergie osłabiające lub uszkadzające słuch
• zaburzenia słuchu fonematycznego (dziecko nie potrafi odróżnić słyszanych słów, typu: szafa-safa, tom-dom, kos-kosz, bąk-pąk, góra-kura)
• budowa narządów artykulacyjnych: zbyt duży język; obniżone lub wzmożone napięcie mięśniowe; wady zgryzu, spowodowane często zbyt długim ssaniem smoczka, jedzeniem papkowatych potraw, długotrwałe ssanie palca; ubytki w uzębieniu spowodowane wypadaniem zębów mlecznych; znaczne skrzywienie przegrody nosowej; przerost trzeciego migdała (dziecko ma stale otwarte usta, ślini się, oddycha przez nie, mówi „przez nos”).

W wymienionych przypadkach niezbędna jest pomoc specjalisty - laryngologa, audiologa, logopedy. Jednak najczęściej przyczyną powstawania wad wymowy u dzieci jest niedostateczna sprawność narządów artykulacyjnych, przede wszystkim języka, warg, policzków, żuchwy , podniebienia miękkiego oraz koordynacja tych ruchów z oddechem.

Dzieci, których narządy mowy nie są odpowiednio sprawne często zastępują głoski trudne do wymówienia łatwiejszymi (np. r- l, sz-s), ponieważ nie potrafią wykonywać precyzyjnie pewnych ruchów artykulacyjnych, dających w efekcie głoskę. Dlatego, gdy nie występują czynniki chorobowe, poprzez proste ćwiczenia, sami możemy usprawnić narządy, których używamy do mówienia. Warto pamiętać, że ćwiczenia te nie powinny trwać dłużej niż 5 minut w przypadku dzieci młodszych i ok. 10 -15 minut u starszych przedszkolaków. Należy też je systematycznie powtarzać - najlepiej codziennie.

Przykładowe ćwiczenia:

Ćwiczenia usprawniające wargi:

• nadymamy policzki (robimy „balonik”), jak każdy balonik, ten także może pęknąć (naciskamy palcami na policzki)
• nabieramy powietrza w jeden policzek i przepychamy do drugiego i z powrotem
• ściągamy wargi w ryjek, wysuwamy je do przodu
• cmokamy
• wciągamy wargi w głąb jamy ustnej - parskamy wargami (jak koniki)
• rozciągamy szeroko wargi w uśmiechu (nie pokazujemy zębów)
• rozciągamy szeroko wargi w uśmiechu (pokazujemy zęby)
• otwieramy i zamykamy wargi ściągnięte w ryjek
• szeroko otwieramy i zamykamy usta (tak, jak byśmy chcieli powiedzieć głoski u oraz e)
• układamy dolną wargę na górnej i górną na dolnej
• zasłaniamy dolną wargą dolne zęby, a górną - górne zęby
• wymawiamy samogłoski i – u
• naśladujemy ssanie cukierka
• oblizujemy się, jak kotek po wypiciu mleka lub niedźwiedź po zjedzeniu miodu (można posmarować wargi np. kremem czekoladowym, miodem lub dżemem).

Ćwiczenia usprawniające język:

• wysuwamy wąski język jak najdalej przed siebie
• naprzemiennie wysuwamy i chowamy język
• wyciągamy język w stronę nosa
• wyciągamy język na brodę
• kierujemy język w stronę najpierw prawego później lewego kącika ust
• oblizujemy językiem wargę dolną, górną („wycieraczki”)
• oblizujemy wargi ruchem okrężnym
• liczymy językiem zęby na górze i na dole
• oblizujemy zęby ruchem okrężnym
• stukamy czubkiem języka o podniebienie („wbijamy gwoździe”)
• poruszamy językiem w górę i w dół przy szeroko otwartej buzi
• rysujemy językiem kółeczka w szeroko otwartej buzi
• mlaskamy
• wypychamy językiem policzki
• próbujemy zrobić z języka „rurkę”.

Ćwiczenia oddechowe:

• wdychamy powietrze nosem, wydychamy ustami
• chłodzimy gorącą zupę - dmuchamy ciągłym strumieniem
• dmuchamy bańki mydlane - chuchanie na zmarznięte ręce
• wypuszczamy powietrze z balonika - długie sss
• naśladowanie sapania lokomotywy (pach pach, pf, pf, pf ).

(Na podstawie książki G. Demel „Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola”).