Zakopane, 28 kwietnia 1892 roku
"W Nałęczowie teraz już pewno słowiki śpiewają, bzy przed pałacem kwitnąć zaczną, za kilka dni i nastaną dziwne echa łoskoty, pieśni rozlegające się między murami pałacu i willi pałacowej. W Nałęczowie maj jest cudny. Fatalna rzecz, że tu słowików nie ma. Cokolwiek by mówili realiści, rozmaici pozytywiści słowik jest rozkoszą w życiu."

Stanisław Mackiewicz Cat, Europa in flagranti

Prorokiem pokolenia sprzed pierwszej wojny światowej stał się u nas Żeromski. Jakże go kocham, gdy czytam jego pamiętniki, w których tak się zachwyca Sienkiewiczem, jego wpływem na lud prosty. Ale dla tego, żeby być prorokiem, trzeba mieć kościec, linię, trzeba samemu wiedzieć, czego się chce. W Polsce przed pierwszą wojną światową było wiele nurtów politycznych, wiele ideologii.
Niestety, można powiedzieć z niedużą przesadą, że każdy utwór Żeromskiego odpowiadał nastrojem innej partii politycznej. Na pewno nie czynił tego Żeromski dla kariery, był to człowiek czuły na szlachetność, daleki od używania swej literatury dla jakichkolwiek swoich korzyści osobistych. Ale zważmy tylko: oto "Ponad śnieg" odpowiada jak najbardziej poglądom, upodobaniom i tragediom konserwatystów wileńskich, "Przedwioście" znowuż podoba się elementom komunizującym. Są utwory Żeromskiego, które zbliżały się do poglądów endeckich, są inne, które były z nimi sprzeczne. Ten wielki talent przynosił zwąpnienie i rozterkę, prawdę powiedziawszy, rozhisteryzował społeczeństwo...