Napisane przez  JMS
19
Lis
2009

100 lat Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa (1)

17 października b.r. nałęczowscy regionaliści spotkali się w sali balowej Pałacu Małachowskich, by świętować 100 lecie powstania i działalności Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa. Patronat honorowy nad jubileuszowym spotkaniem objęli - Wicemarszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Jerzy Szmajdziński, Wojewoda Lubelski Genowefa Tokarska i Burmistrz Nałęczowa Andrzej Ćwiek.

Nim gospodarze uroczystości i ich goście przekroczyli pałacowe progi, wcześniej, na miejscowym cmentarzu parafialnym, złożyli wieńce na grobach prezesów Towarzystwa, którzy w Nałęczowie zmarli i spoczęli na bochotnickim wzgórzu już na zawsze... Natomiast w Pałacu Małachowskich, w świątecznym nastroju, gospodarze prowadzący uroczystość powitali znamienitych gości i licznie zgromadzonych jubilatów, miłośników uzdrowiska nad Bystrą i Bochotniczanką. Podczas uroczystości wręczono wyróżnienia dla zasłużonych i wieloletnich działaczy TPN. Prezes Halina L. Bukowska otrzymała Medal Edukacji Narodowej i Nagrodę Kultury ufundowaną przez Marszałka Województwa Lubelskiego. Sekretarz Anna Wziątek odebrała ufundowaną przez burmistrza Nagrodę Kultury. Za zasługi dla województwa lubelskiego narodzeni zostali: Mirosław Kleczkowski oraz Stanisław Gil, zaś za szczególne zasługi uhonorowani byli: Wiktor Jakubczyk, Janusz Hładki i Adam Panek. Członkowie Zarządu TPN: Halina L. Bukowska, Jerzy Michał Sołdek, Anna Wziątek, Stefan Butryn, Bogusława Gałat, Janina Babinicz-Witucka, Zbigniew Strzyżyński otrzymali dyplomy i medale 10-lecia powiatu od starosty powiatu puławskiego. Nagrodzony został przez starostę również Stefan Butryn, wieloletni działacz, członek założyciel reaktywowanego TPN.

Jubilaci także wręczyli pamiątkowe dyplomy z podziękowaniami swoim wieloletnim współpracownikom.
Wiceprezes TPN wygłosił także referat okolicznościowy, w którym przypomniał 100 letnie dzieje towarzystwa. Po tym miały miejsce wystąpienia zaproszonych gości m.in.: Jerzego Szmajdzińskiego. Prezes TPN Halina Bukowska odebrała mnóstwo listów gratulacyjnych, upominków, kwiatów oraz ciepłych słów i gratulacji. Po części oficjalnej występ artystyczny. Zebrani usłyszeli najpiękniejsze arie miłosne w wykonaniu, znanych już nałęczowianom z Belcanta 2009, artystów.

*

Przypomnijmy zatem czytelnikom "Gazety Nałęczowskiej" stuletnie dzieje zasłużonego dla Nałęczowa i regionu lubelskiego Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa. Otóż inicjatywa utworzenia Towarzystwa, jak można przypuszczać, miała swoje początki jeszcze w letnim sezonie leczniczym 1908 roku. Zaczęło się wszystko zapewne od spotkań i rozmów nałęczowskich społeczników z władzami towarzystwa zakładu leczniczego "Nałęczów", które miały swoją siedzibę w... Warszawie (sic!). Otóż właśnie, siedziba Rady Zarządzającej Towarzystwa Akcyjnego Zakładu Leczniczego "Nałęczów" znajdowała się w Warszawie. Efektem prowadzonych przez obie strony rozmów była wspólna decyzja i w jej następstwie najpierw krótka notatka, która ukazała się w dzienniku "Ziemia Lubelska" 21 grudnia 1908 roku. Anons prasowy zapowiadający oto, iż z inicjatywy adwokata Wacława Łypacewicza w najbliższym czasie w Nałęczowie "zawiązane zostanie Towarzystwo Przyjaciół Nałęczowa".
Owa zapowiedź wzbudziła ciekawość, jak sądzić należy, wśród czytelników lubelskiej gazety. Tym zapewne większą, że w ówczesnej guberni lubelskiej była to pierwsza tego typu inicjatywa. I trzecie przedsięwzięcie mające na celu utworzenie społecznego stowarzyszenia regionalistów na ziemiach polskich ówczesnego zaboru rosyjskiego. Z tej perspektywy czasu już wiemy, że w gronie działających aktualnie w naszym kraju stowarzyszeń regionalnych nałęczowskie jest dziewiątym w kolejności powstawania. Pierwsze, Bydgoskie Towarzystwo Upiększania Miasta, powstało w 1832 r. (od 1920 r. jako Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszcz), drugie, Macierz Ziemi Cieszyńskiej - Towarzystwo Miłośników Regionu, zawiązano w 1885 r; kolejne powstawały także w zaborze pruskim i Galicji: w Śremie (1887), Przemyślu (1890), Sanoku (1904), Zakopanem (1904); cztery następne powstały już w zaborze rosyjskim: w Ołtarzewie, w 1905r, Ciechocinku w 1906r, Nałęczowie w 1909r. i Otwocku w 1911 roku.

Towarzystwo nałęczowskich regionalistów powstało w 1909 roku w środowisku ludzi posiadających gruntowną wiedzę i spore już doświadczenie w pracy społecznej. Było to możliwe głównie dlatego, że lata rewolucji 1905 - 1907 (zwanej także IV powstaniem narodowym), dzięki rozluźnieniu przez carat okowów rusyfikacji, którymi skrępowano społeczeństwo polskie ówczesnego Królestwa Polskiego, i postępującej odwilży politycznej, przyniosły powstawanie i rozwój licznych organizacji i instytucji społecznych: oświatowych, kulturalnych i gospodarczych, w tym spółdzielczych, o charakterze narodowym - polskim. Także tu, w Nałęczowie, małym pod lubelskim uzdrowisku, gdzie w latach 1905 - 1907/8 szeroką działalność oświatową, w tym także tajną oświatę narodową, działalność kulturalną i w konspiracji polityczną prowadzili ludzie tej miary, jak: pisarze Stefan Żeromski i Gustaw Daniłowski, działacze gospodarczy, lekarze i pedagodzy, a wśród nich - Stanisław Śliwiński, Kazimierz Dulęba, Maria Weryho - Radziwiłłowicz, doktorzy: Bronisław Malewski, Mieczysław Biernacki i Antoni A. Puławski, również historyk dr Michał Sokolnicki, nauczycielka i literatka Faustyna Morzycka i wielu, wielu innych wybitnych i nieprzeciętnych Polaków.

6 (19) lipca 1909 r. Towarzystwo Przyjaciół Nałęczowa zostało, wreszcie, zapisane - po długo trwających procedurach urzędniczych (w tym inwigilacji i sprawdzeniu prawomyślności członków założycieli) - w Rejestrze stowarzyszeń i związków guberni lubelskiej Rządu Gubernialnego Lubelskiego pod numerem 52. Założycielami TPN byli wakacyjni i stali mieszkańcy uzdrowiska nad Bystrą i Bochotniczanką: pomysłodawca Towarzystwa Wacław Łypacewicz, adwokat warszawski, działacz niepodległościowy, znany społecznik i oświatowiec z kręgu Żeromskiego, właściciel letniego domu - willa "Brzozy" w Nałęczowie; dr Wacław Lasocki, emerytowany lekarz z Nałęczowa, weteran powstania 1863 roku (na Wołyniu), sybirak, działacz społeczny, koneser sztuki i bibliofil; dr Karol Benni, lekarz warszawski, znany społecznik i filantrop, właściciel willi "Podgórze" w Nałęczowie; dr Marian Jakowski, lekarz warszawski, wiceprezes Rady Zarządzającej Towarzystwa Akcyjnego Zakładu Leczniczego "Nałęczów" [dalej - RZ TAZLN], posiadający w Nałęczowie willę "Doktorska"; inż. Ludwik Kurcjusz, hydrotechnik, naczelnik dystansu (odcinka) w Warszawskim Okręgu Komunikacji (wodnej), prezes RZ TAZLN, posiadał w uzdrowisku willę "Nagórze"; inż. Adam Nagórski z Warszawy, ekspert technolog, inspektor statków żeglugi śródlądowej, członek RZ TAZLN, właściciel murowanego dworku "Nagórskich" i Edmund Raciborski, znany krawiec warszawski, właściciel willi "Pod Matką Boską". O utworzeniu stowarzyszenia regionalnego w Nałęczowie myślał także Stefan Żeromski, lecz nie mógł już się włączyć w nurt prac organizacyjnych Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa, gdyż przebywał wówczas z rodziną na przymusowej emigracji poza krajem. 22 sierpnia 1909 r. odbyła się I tura zebrania założycielskiego TPN, podczas którego przyjęto statut i wybrano 12 osobowy Zarząd i 3 osobową Komisję Rewizyjną. 5 września tego roku miała miejsce II tura zebrania założycielskiego, z udziałem 35 osób. Ukonstytuował się pierwszy Zarząd Towarzystwa, na czele którego stanął prezes Wacław Łypacewicz.

Od początku powstania TPN było ściśle zespolone z Zakładem Leczniczym "Nałęczów". Wynikało to zarówno z faktu, że trzech, spośród siedmiu, członków założycieli TPN tworzyło trzyosobową Radę Zarządzającą Towarzystwa Akcyjnego Zakładu Leczniczego "Nałęczów", jak i z głównego celu, który tak sformułowano w Statucie TPN: " Towarzystwo Przyjaciół Nałęczowa ma na celu : a) współdziałanie rozwojowi Nałęczowa pod względem leczniczym, higienicznym i ogólnokulturalnym; b) ułatwienie i uprzyjemnienie kuracjuszom pobytu w uzdrowisku; c) upiększenie Nałęczowa i okolic. UWAGA. Towarzystwo będzie się starało działać w porozumieniu z przedstawicielami Zakładu Leczniczego "Nałęczów" [...]." W paragrafie 3. Statutu podkreślono, iż: "Działalność Towarzystwa rozciąga się na Cesarstwo i Królestwo Polskie, siedziba zaś znajduje się w Nałęczowie." Nałęczów utracił status gminy wiejskiej w 1867 r. - jak wiele innych osad i siedzib większych majątków w Królestwie, w wyniku reformy administracyjnej po upadku powstania styczniowego - stąd w roku 1909 i w latach późniejszych, aż do 1929 r, był zaledwie osadą wiejską o charakterze uzdrowiskowym. Siedziba gminy Drzewce, do której należał, znajdowała się natomiast w odległej o 6 km Wąwolnicy. Stąd też organem, który nieformalnie ale jednak de facto spełniał rolę organu samorządowego w Nałęczowie była, wymieniona wyżej, trzyosobowa Rada Zarządzająca TAZLN posiadająca, przypomnijmy, stałą siedzibę w Warszawie. Z chwilą powstania TPN Rada pozyskała nie tylko ważnego sojusznika społecznego ale przede wszystkim głównego pomocnika w wypełnianiu wielu swoich zadań, mających związek z całokształtem funkcjonowania osady, a w niektórych zagadnieniach także zakładu leczniczego. Zatem Zarząd TPN zgłaszał liczne postulaty i wnioski adresowane do władz Zakładu, mieszkańców osady, władz gminy, powiatu i guberni oraz podejmował szereg przedsięwzięć mających na celu rozwój infrastruktury komunalnej osady - która rozwijała się od 1880 r. wokół Zakładu - ochrony środowiska naturalnego, poprawy stanu sanitarnego, organizowania i wzbogacania życia kulturalnego uzdrowiska, kultywowania tradycji historycznej przed i porozbiorowej Polski oraz upowszechniania dziejów Nałęczowa i jego okolic. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku Towarzystwo nadal realizowało wymienione zadania (niektóre w mniejszym wymiarze) aż do utworzenia w 1929 r. gminy Nałęczów. Wówczas zmienią się priorytety kierunków działalności Towarzystwa. Zmieniać się będzie także, rzec można, natężenie jego aktywności, co wiązało się z sytuacją społeczną i gospodarczą w gminie oraz polityczną w kraju i przede wszystkim dyspozycyjnością i operatywnością kierownictw TPN.

Kolejni prezesi i Zarządy TPN, starając się o prawidłowe kierowanie i rozwój stowarzyszenia, aktywnie pracowali na rzecz miejscowego społeczeństwa i kuracjuszy. Dbali o dobro wspólne, bogate życie kulturalne i właściwie ukierunkowany rozwój uzdrowiska; o wychowanie w duchu patriotycznym miejscowej i przyjezdnej młodzieży, jak również dorosłych mieszkańców spośród warstw ludowych Nałęczowa i okolicznych wsi. Organizowali w latach 1909 - 1915 i 1939 - 1944 tajną oświatę narodową oraz włączyli się w latach I i II wojny światowej w nurt działalności irredentystycznej oraz walki zbrojnej z zaborcą i okupantem...

Prezes Halina L. Bukowska otrzymała Medal Edukacji Narodowej i Nagrodę Kultury ufundowaną przez Marszałka Województwa Lubelskiego. Sekretarz Anna Wziątek odebrała ufundowaną przez burmistrza Nagrodę Kultury. Za zasługi dla województwa lubelskiego narodzeni zostali: Mirosław Kleczkowski oraz Stanisław Gil, zaś za szczególne zasługi uhonorowani byli: Wiktor Jakubczyk, Janusz Hładki i Adam Panek. Członkowie Zarządu TPN: Halina L. Bukowska, Jerzy Michał Sołdek, Anna Wziątek, Stefan Butryn, Bogusława Gałat, Janina Babinicz-Witucka, Zbigniew Strzyżyński otrzymali dyplomy i medale 10-lecia powiatu od starosty powiatu puławskiego. Nagrodzony został przez starostę również Stefan Butryn, wieloletni działacz, członek założyciel reaktywowanego TPN.

Jubilaci także wręczyli pamiątkowe dyplomy z podziękowaniami swoim wieloletnim współpracownikom.
c.d.n.

Jerzy Michał Sołdek
(0 głosów)